Noordoostpolder; De mooiste polder van Nederland!
Mijn woonplaats Emmeloord
Panorama De Deel (2000)
 |
 |
-
Schokland is lang een vergeten eiland geweest. Eerst omstreeks 1840 uit zich enige
belangstelling voor deze smalle strook grond in de Zuiderzee, wanneer het eiland
bezocht wordt door enkele vooraanstaande mensen, die er opstellen aan wijden. Doch
de belangstelling is van korte duur. Spoedig na het verschijnen van deze
beschrijvingen wordt het eiland ontruimd en nadien behoort Schokland wederom tot de
vergeten gebieden. Latere schrijvers betrekken het in hun beschouwingen over de
wordingsgeschiedenis van de Zuiderzee, maar de veelal zeer onvolledige bronnen
laten niet meer dan hypothesen toe. De drooglegging van de Noordoostpolder maakt
tenslotte een einde aan het bestaan van "de eilanden
Ens en Emmeloord".
Na de bodemkundige kartering van de gronden om Schokland wordt
dit merkwaardige landschap ook geologisch en archeologisch verkend, uit welk
onderzoek talrijke gegevens worden verkregen, die ook het inzicht in het ontstaan
en vergaan van het overige gebied van de Noordoostpolder hebben verdiept.
De buurtschap Emmeloord bestond in de zeventiende-achttiende eeuw uit de buurtwerf van die naam en uit een
aantal nederzettingen op terpen. Dit in tegenstelling tot de buurtschap Ens, waar
de bewoning na omstreeks 1400 reeds geheel of nagenoeg geheel de definitieve
plaatsen betrokken had; het Zuideinde of de Kerkbuurt, de Zuidert en de
Middel- of Molenbuurt.
Naar alle waarschijnlijkheid heeft in de buurtschap Emmeloord een
kerkgebouwtje voor de Rooms Katholieke eredienst gestaan. Historisch zijn
hiervan enkele bijzonderheden bekend, zij het zonder nauwkeurige geografische
aanduiding. Het archeologisch onderzoek is er nog niet in geslaagd de plaats
van het kerkgebouw te bepalen. Wel van de kerk, die nadien, wanneer dit oudere
kerkje moet zijn prijsgegeven, in 1842 is gebouwd op de nu nog bekende terp
op de Noordpunt.
De kerk op de Zuidpunt, waarvan de bouw in eerste aanleg dateert uit de
veertiende-vijftiende eeuw, is in de achttiende eeuw reeds geheel in verval.
In 1717 werd de Hervormde kerk op de Middelbuurt in gebruik genomen.
Dat de toestand op het eiland soms zeer kritiek was, kan onder meer blijken uit
een rapport van Brunings, uitgebracht in 1788, waarin meegedeeld wordt, dat het
gehele Noordelijke deel vrijwel onbeschermd ligt tegen het vloedwater.
De watersnood van 1825 moet ook op Schokland catastrofale vormen hebben aangenomen,
maar men herstelde zich ondanks armoede en beperkte middelen. Met behulp van
vele tienduizenden palen, tonnen puin en bazalt heeft men de smalle strook grond
verdedigd. Zelfs werd in 1837 de haven van Emmeloord aanmerkelijk verbeterd,
in 1834 de nieuwe kerk op de Middelbuurt, gebouwd op de
fundamenten van de in 1717 gereed gekomen Hervormde kerk, in gebruik genomen en
in 1842 de nieuwe Rooms Katholieke kerk van Emmeloord ingewijd.
De bevolking had zich in het begin van de negentiende eeuw, ook aan de
Noordzijde van het eiland, reeds geheel op de buurtwerven teruggetrokken.
Doch de situatie werd langzamerhand voor de bewoners onhoudbaar en in 1855 werd
de Zuidert ontruimd, waarna in 1859 op last van de regering de totale evacuatie
volgde.
De huisjes werden afgebroken en voor zover daarvan nog sloopmateriaal bruikbaar
was, werd dit gebruikt voor woningen te Kampen, ten behoeve van een deel van de
geëvacueerde bevolking. Slechts enkele beambten bleven belast met het dagelijks
toezicht op het eiland en met de behartiging van een aantal belangen: het
dijkonderhoud, de visafslag, het vaste licht op de Zuidpunt, de haven, de
misthoorn en de leveranties aan schippers, die nog steeds Schokland aandeden.
De drooglegging van de Noordoostpolder in 1941 maakte een einde aan de
geschiedenis van
Schokland als eiland. Doch de strijd die deze merkwaardige smalle strook
tegen de zee heeft moeten leveren, heeft de inpolderaars geboeid.
Zij hebben getracht van het verleden te bewaren wat mogelijk was.
De gerestaureerde fundamenten van de Middeleeuwse kerk op de Zuidpunt,
de het eiland en de terpen markerende beplanting, de landschappelijke
aanduiding van de haven en tenslotte het museum op de Middelbuurt leggen
in eigen sfeer hiervan getuigenis af.
Bij Koninklijk Besluit van 25 januari 1954 is ingediend een wetsontwerp
tot instelling van een gemeente Emmeloord ,waarin drievijfde
gedeelte van de Noordoostpolder, dat gekoloniseerd kan worden, is begrepen.
-
Bron: G.D. van der Heide/Drs. A.J. Wiggers (1954).
Foto: Jaap de Vet.
De pont bij Ramspol waar mijn vader in november 1944 bij een razzia
is opgepakt
om een half jaar als dwangarbeider in Duitsland te werken.
is opgepakt om een half jaar als dwangarbeider in Duitsland te werken.
Voor Verzorgde Voeding
Lange Nering (1962)
Lange Nering (2000)
Duitse methoden in de Noordoostpolder
Ergerlijke mishandelingen in gevangenkampen
Gelukkig zijn Iwan de Verschrikkelijke en Piet de Knuppelaar nog uitzonderingen
Er wordt een naam gefluisterd in de polder.
Zuidvaart…
Er gaan geruchten over ergerlijke mishandelingen. Er worden staaltjes verteld, hoofden geschud.
Zuidvaart, Zwolsche vaart…
Is het waar? Er worden onderzoeken ingesteld.
Zuidvaart, Zwolsche vaart, Marknesse..
Nog zijn het uitzonderingsgevallen. Een polderpredikant voert actie, rapporteert, protesteert!
Er moet werk van worden gemaakt. Het zal niet langer bij fluisteren of geruchten blijven. Er moet openlijk worden geprotesteerd!
Het is niet voor het eerst, dat er wordt gesproken over verschillende staaltjes van onmenselijke behandeling in gevangenkampen. Tot nu toe waren de gevalletjes te incidenteel om er de trom over te roeren. Maar nu die gevallen toe nemen en de algemene verontwaardiging groeit, wordt het tijd, dat de ergerlijke mishandelingen openbaar worden gemaakt, opdat er zo spoedig mogelijk voor kan worden gezorgd, dat er een eind aan komt. Want dat het hier slechts uitzonderingsgevallen betreft, en dat de opperste leiding er zeker niet mee instemt, mag hier op de voorgrond worden gesteld.
Zuidvaart.
Zuidvaart is een beruchte naam geworden. Spreekt men in de polder over mishandeling van politieke gevangenen, dan wordt in de eerste plaats Zuidvaart genoemd.
Is het een wonder, dat ds. Jalink van Marknesse er eens een kijkje wilde nemen?
En is het een wonder, dat de kampcommandant en de bewakingstroepen hem er maar liever niet toelieten? Maar de polderpredikant kon tenslotte toch niet worden geweerd en hij bracht een hele middag en een hele avond op de kamers van de gevangenen door. Wat hij ervoer was voldoende voor het opstellen van een rapport, waaruit zijn menselijke verontwaardiging duidelijk sprak. En dank zij zijn actie is er onmiddellijk het nodige ondernomen om aan deze toestand een eind te maken. De Dienst van Kampbeheer doet al het mogelijke om uitwassen te voorkomen.
Zuidvaart…
De gevangenen beven er voor Piet den Knuppelaar en voor Iwan de Verschrikkelijke. We denken onwillekeurig aan de beulen uit de Duitse concentratiekampen, al stuit het ons tegen de borst, een vergelijk te trekken…
Staaltjes.
Maar als we de staaltjes vernemen…
Enkele gevangenen hebben voor straf twee dagen en nachten in een transformatorhuisje, dat onder stroom stond, doorgebracht. Zonder eten!
Sinds 31 augustus is er geen boter verstrekt.
Voor hard werken worden er aan de gevangenen door de werkleiding extra bonnen voor roggebrood verstrekt. Maar de kampbeheerder honoreerde die bonnen niet. Wel konden enkele gevangenen enige tijd nadien drie kruiwagens vol beschimmeld roggebrood naar de vuilnisbelt rijden. Ook het eten, dat de bewakingstroepen over houden, wordt weggegooid. En wil een hongerige gevangene eens een half beschimmeld roggebroodje achterover drukken, dan mag hij het voor straf drie uren lang in de hoogte houden!
Het geval de Rijke.
Het geval de Rijke is in de polder al vrij goed bekend. Mr. De Rijke, oud-commissaris van Overijssel, heeft van niemand bepaald een sympathie, maar de beestachtige wijze waarop hij werd behandeld, heeft een ieders verontwaardiging opgewekt.
Hij had honger en nam een stuk brood uit een afvalemmer. Dat werd diefstal genoemd. Hij moest drie uren lang een tienponds roggebrood in de hoogte houden. Hij zakte in elkaar. Hij werd "bijgebracht". B.S.-ers lieten hem schoenen en sokken uittrekken. Op blote voeten moest hij door het scherpe riet en over een sintelpad lopen. Zijn voeten begonnen hevig te bloeden. Hij keerde zich om en riep wanhopig: "Ik kan niet meer". Een B.S.-er schoot hem als antwoord in het been. Hij werd een half uur aan zijn lot over gelaten en daarna naar het ziekenhuisje in Vollenhove gebracht. Daar werd zijn been geamputeerd…
Straffen.
Verschillende leden van de bewakingstroepen zijn zeer vernuftig in het uitdenken van straffen. En die dat niet zijn volgen stomweg voorbeelden van anderen op.
Dat wil zeggen: voorbeelden van Duitsers!
Het is te Zwolsche vaart voorgekomen, dat een gevangene tot driemaal toe met zijn gezicht in het prikkeldraad werd gesmeten.
Te Marknesse werd het hele kamp verantwoordelijk gesteld voor een stommiteit van de bewakingstroepen, die een gevangene lieten ontsnappen.
Alle gevangenen moesten een half uur, met de handen vooruit, op de hurken zitten. Voor een breukpatient bestond geen pardon!
Met dergelijke dingen wordt trouwens wel eens vaker geen rekening gehouden. Schrijft de dokter voor, dat een gevangene rust moet houden of dat hij niet op blote voeten mag werken…
Menige bewaker vindt er voldoening in, dan juist tegen het geneeskundig advies te handelen!
Het is ook voorgekomen, dat alle kameroudsten, op drie voet afstand staande, scheef tegen de muur moesten leunen. Ze mochten de muur alleen met de neus raken. Steunde men even met het voorhoofd, dan bracht een slag met een geweerkolf in de nek de ongelukkige al spoedig van zijn dwaling terug.
Uitzonderingen.
Nog zijn ze uitzonderingen, deze weerzinwekkende gevallen.
De Directie, de Dienst van kampbeheer, de geneeskundige dienst, de heer Kamphuis…zij zijn er alle zeer op tegen, dat in gevangenkampen zo wordt opgetreden. Vooral ook dank zij ds. Jalink wordt er een streng onderzoek ingesteld.
Het is zeer gewenst, dat er thans dan ook absoluut een einde aan deze mensonwaardige gevallen wordt gemaakt. Een toepassing van Duitse methoden is niet gewenst. Het laten botvieren van de haat is onchristelijk!
Is het wel haat, dat sommige van de leden van de bewakingstroepen tot hun kwellingen brengt? Is het niet eerder de dierlijke lust, mede-mensen te pijnigen, weerlozen te zien lijden?
Er moet worden opgetreden tegen dergelijke individuen. Dergelijke "opvoeders" moeten de polder uit - en dan mogen zij hun handen dichtknijpen, dat zij er zo afkomen!
Het is juist de laatste tijd gebleken, dat verschillende gevangenen met ambitie in de polder werken, onderling wedijveren om de beste prestaties en trachten te "concurreren" tegen arbeiders uit het vrije bedrijf.
En die kant moet het uit. De politieke gevangenen moeten zich positief kunnen inzetten voor het werk, dat zij hier hebben te verrichten. Maar dan moeten zij gevrijwaard blijven van lichamelijke martelingen, dan moge de hemel hen behoeden voor een stelletje branieschopperige bewakingstroepen, zoals we die hier en daar in de polder kennen.
Bron: Weekblad "De Noordoostpolder" (vrijdag 28 september 1945)
B.S. = Binnenlandse Strijdkrachten.
Zuidvaart…
Er gaan geruchten over ergerlijke mishandelingen. Er worden staaltjes verteld, hoofden geschud.
Zuidvaart, Zwolsche vaart…
Is het waar? Er worden onderzoeken ingesteld.
Zuidvaart, Zwolsche vaart, Marknesse..
Nog zijn het uitzonderingsgevallen. Een polderpredikant voert actie, rapporteert, protesteert!
Er moet werk van worden gemaakt. Het zal niet langer bij fluisteren of geruchten blijven. Er moet openlijk worden geprotesteerd!
Het is niet voor het eerst, dat er wordt gesproken over verschillende staaltjes van onmenselijke behandeling in gevangenkampen. Tot nu toe waren de gevalletjes te incidenteel om er de trom over te roeren. Maar nu die gevallen toe nemen en de algemene verontwaardiging groeit, wordt het tijd, dat de ergerlijke mishandelingen openbaar worden gemaakt, opdat er zo spoedig mogelijk voor kan worden gezorgd, dat er een eind aan komt. Want dat het hier slechts uitzonderingsgevallen betreft, en dat de opperste leiding er zeker niet mee instemt, mag hier op de voorgrond worden gesteld.
Zuidvaart.
Zuidvaart is een beruchte naam geworden. Spreekt men in de polder over mishandeling van politieke gevangenen, dan wordt in de eerste plaats Zuidvaart genoemd.Is het een wonder, dat ds. Jalink van Marknesse er eens een kijkje wilde nemen?
En is het een wonder, dat de kampcommandant en de bewakingstroepen hem er maar liever niet toelieten? Maar de polderpredikant kon tenslotte toch niet worden geweerd en hij bracht een hele middag en een hele avond op de kamers van de gevangenen door. Wat hij ervoer was voldoende voor het opstellen van een rapport, waaruit zijn menselijke verontwaardiging duidelijk sprak. En dank zij zijn actie is er onmiddellijk het nodige ondernomen om aan deze toestand een eind te maken. De Dienst van Kampbeheer doet al het mogelijke om uitwassen te voorkomen.
Zuidvaart…
De gevangenen beven er voor Piet den Knuppelaar en voor Iwan de Verschrikkelijke. We denken onwillekeurig aan de beulen uit de Duitse concentratiekampen, al stuit het ons tegen de borst, een vergelijk te trekken…
Staaltjes.
Maar als we de staaltjes vernemen…
Enkele gevangenen hebben voor straf twee dagen en nachten in een transformatorhuisje, dat onder stroom stond, doorgebracht. Zonder eten!
Sinds 31 augustus is er geen boter verstrekt.
Voor hard werken worden er aan de gevangenen door de werkleiding extra bonnen voor roggebrood verstrekt. Maar de kampbeheerder honoreerde die bonnen niet. Wel konden enkele gevangenen enige tijd nadien drie kruiwagens vol beschimmeld roggebrood naar de vuilnisbelt rijden. Ook het eten, dat de bewakingstroepen over houden, wordt weggegooid. En wil een hongerige gevangene eens een half beschimmeld roggebroodje achterover drukken, dan mag hij het voor straf drie uren lang in de hoogte houden!
Het geval de Rijke.
Het geval de Rijke is in de polder al vrij goed bekend. Mr. De Rijke, oud-commissaris van Overijssel, heeft van niemand bepaald een sympathie, maar de beestachtige wijze waarop hij werd behandeld, heeft een ieders verontwaardiging opgewekt.
Hij had honger en nam een stuk brood uit een afvalemmer. Dat werd diefstal genoemd. Hij moest drie uren lang een tienponds roggebrood in de hoogte houden. Hij zakte in elkaar. Hij werd "bijgebracht". B.S.-ers lieten hem schoenen en sokken uittrekken. Op blote voeten moest hij door het scherpe riet en over een sintelpad lopen. Zijn voeten begonnen hevig te bloeden. Hij keerde zich om en riep wanhopig: "Ik kan niet meer". Een B.S.-er schoot hem als antwoord in het been. Hij werd een half uur aan zijn lot over gelaten en daarna naar het ziekenhuisje in Vollenhove gebracht. Daar werd zijn been geamputeerd…
Straffen.
Verschillende leden van de bewakingstroepen zijn zeer vernuftig in het uitdenken van straffen. En die dat niet zijn volgen stomweg voorbeelden van anderen op.
Dat wil zeggen: voorbeelden van Duitsers!
Het is te Zwolsche vaart voorgekomen, dat een gevangene tot driemaal toe met zijn gezicht in het prikkeldraad werd gesmeten.
Te Marknesse werd het hele kamp verantwoordelijk gesteld voor een stommiteit van de bewakingstroepen, die een gevangene lieten ontsnappen.
Alle gevangenen moesten een half uur, met de handen vooruit, op de hurken zitten. Voor een breukpatient bestond geen pardon!
Met dergelijke dingen wordt trouwens wel eens vaker geen rekening gehouden. Schrijft de dokter voor, dat een gevangene rust moet houden of dat hij niet op blote voeten mag werken…
Menige bewaker vindt er voldoening in, dan juist tegen het geneeskundig advies te handelen!
Het is ook voorgekomen, dat alle kameroudsten, op drie voet afstand staande, scheef tegen de muur moesten leunen. Ze mochten de muur alleen met de neus raken. Steunde men even met het voorhoofd, dan bracht een slag met een geweerkolf in de nek de ongelukkige al spoedig van zijn dwaling terug.
Uitzonderingen.
Nog zijn ze uitzonderingen, deze weerzinwekkende gevallen.
De Directie, de Dienst van kampbeheer, de geneeskundige dienst, de heer Kamphuis…zij zijn er alle zeer op tegen, dat in gevangenkampen zo wordt opgetreden. Vooral ook dank zij ds. Jalink wordt er een streng onderzoek ingesteld.
Het is zeer gewenst, dat er thans dan ook absoluut een einde aan deze mensonwaardige gevallen wordt gemaakt. Een toepassing van Duitse methoden is niet gewenst. Het laten botvieren van de haat is onchristelijk!
Is het wel haat, dat sommige van de leden van de bewakingstroepen tot hun kwellingen brengt? Is het niet eerder de dierlijke lust, mede-mensen te pijnigen, weerlozen te zien lijden?
Er moet worden opgetreden tegen dergelijke individuen. Dergelijke "opvoeders" moeten de polder uit - en dan mogen zij hun handen dichtknijpen, dat zij er zo afkomen!
Het is juist de laatste tijd gebleken, dat verschillende gevangenen met ambitie in de polder werken, onderling wedijveren om de beste prestaties en trachten te "concurreren" tegen arbeiders uit het vrije bedrijf.
En die kant moet het uit. De politieke gevangenen moeten zich positief kunnen inzetten voor het werk, dat zij hier hebben te verrichten. Maar dan moeten zij gevrijwaard blijven van lichamelijke martelingen, dan moge de hemel hen behoeden voor een stelletje branieschopperige bewakingstroepen, zoals we die hier en daar in de polder kennen.
Bron: Weekblad "De Noordoostpolder" (vrijdag 28 september 1945)
B.S. = Binnenlandse Strijdkrachten.
Hij had honger en nam een stuk brood uit een afvalemmer. Dat werd diefstal genoemd. Hij moest drie uren lang een tienponds roggebrood in de hoogte houden. Hij zakte in elkaar. Hij werd "bijgebracht". B.S.-ers lieten hem schoenen en sokken uittrekken. Op blote voeten moest hij door het scherpe riet en over een sintelpad lopen. Zijn voeten begonnen hevig te bloeden. Hij keerde zich om en riep wanhopig: "Ik kan niet meer". Een B.S.-er schoot hem als antwoord in het been. Hij werd een half uur aan zijn lot over gelaten en daarna naar het ziekenhuisje in Vollenhove gebracht. Daar werd zijn been geamputeerd…
Het is te Zwolsche vaart voorgekomen, dat een gevangene tot driemaal toe met zijn gezicht in het prikkeldraad werd gesmeten.
Te Marknesse werd het hele kamp verantwoordelijk gesteld voor een stommiteit van de bewakingstroepen, die een gevangene lieten ontsnappen. Alle gevangenen moesten een half uur, met de handen vooruit, op de hurken zitten. Voor een breukpatient bestond geen pardon!
Met dergelijke dingen wordt trouwens wel eens vaker geen rekening gehouden. Schrijft de dokter voor, dat een gevangene rust moet houden of dat hij niet op blote voeten mag werken… Menige bewaker vindt er voldoening in, dan juist tegen het geneeskundig advies te handelen!
Het is ook voorgekomen, dat alle kameroudsten, op drie voet afstand staande, scheef tegen de muur moesten leunen. Ze mochten de muur alleen met de neus raken. Steunde men even met het voorhoofd, dan bracht een slag met een geweerkolf in de nek de ongelukkige al spoedig van zijn dwaling terug.
Uitzonderingen.
Nog zijn ze uitzonderingen, deze weerzinwekkende gevallen.
De Directie, de Dienst van kampbeheer, de geneeskundige dienst, de heer Kamphuis…zij zijn er alle zeer op tegen, dat in gevangenkampen zo wordt opgetreden. Vooral ook dank zij ds. Jalink wordt er een streng onderzoek ingesteld.
Het is zeer gewenst, dat er thans dan ook absoluut een einde aan deze mensonwaardige gevallen wordt gemaakt. Een toepassing van Duitse methoden is niet gewenst. Het laten botvieren van de haat is onchristelijk!
Is het wel haat, dat sommige van de leden van de bewakingstroepen tot hun kwellingen brengt? Is het niet eerder de dierlijke lust, mede-mensen te pijnigen, weerlozen te zien lijden?
Er moet worden opgetreden tegen dergelijke individuen. Dergelijke "opvoeders" moeten de polder uit - en dan mogen zij hun handen dichtknijpen, dat zij er zo afkomen!
Het is juist de laatste tijd gebleken, dat verschillende gevangenen met ambitie in de polder werken, onderling wedijveren om de beste prestaties en trachten te "concurreren" tegen arbeiders uit het vrije bedrijf.
En die kant moet het uit. De politieke gevangenen moeten zich positief kunnen inzetten voor het werk, dat zij hier hebben te verrichten. Maar dan moeten zij gevrijwaard blijven van lichamelijke martelingen, dan moge de hemel hen behoeden voor een stelletje branieschopperige bewakingstroepen, zoals we die hier en daar in de polder kennen.
Bron: Weekblad "De Noordoostpolder" (vrijdag 28 september 1945)
B.S. = Binnenlandse Strijdkrachten.
Bron: Weekblad "De Noordoostpolder" (vrijdag 28 september 1945)
B.S. = Binnenlandse Strijdkrachten.
Emmeloord
En je moet er niet te gek doen; anders ben je zo berucht. Waar je dag zegt tegen melkboer, kruidenier en oom agent, Die je nooit een bon geeft omdat hij je vader kent. Waar je rustig aan kunt zeuren tegen iedereen op straat. Omdat iedereen wel wat heeft waar ie over zeuren gaat. Eerst dan vind je het gezellig en je kent de hele stad. En dan doe je eindexamen en dan heb je 't wel gehad. Iedereen zit ergens anders en jij zit verdomd alleen. Met alleen maar oude mensen en familie om je heen. En dan wil je ook gaan reizen; naar Parijs of naar zoiets. En je vindt je hele leven en je vaderland maar niets. Dan ontdek je nieuwe landen en je gaat op avontuur. Je lijdt honger in een hooiberg en geniet de liefde puur. En je komt na een paar maanden als een zwerver weer naar huis. Met een baard en zonder centen; je hebt honger, dorst en luis. En je scheert je; en dan trouw je en blijft zitten waar je zit. In je eigen kleine stadje waar je alle mensen kent. En dan zeggen ze tevreden: Hij verliest zijn wilde haar, Hij wordt eindelijk volwassen; en na nog een tweede jaar Is ie net zo'n grote hufter als z'n vader is geweest. Die een mening over alles in het ochtendkrantje leest. Met z'n eigen televisie en z'n eigen borreltent. In z'n eigen kleine stadje waar ie alle mensen kent. Niet dat hij een vlieg zal kwaad doen en hij is niet interessant. En hij kijkt geen meter verder dan z'n borrel en z'n krant. Maar houdt hem maar in de gaten; want hij is zo'n kleine man. Die, als hem dat maar gevraagd wordt, vaak het beste schieten kan. (B. de Groot/L. Nijgh)
| 
|
| Noordoostpolder | De Poldertoren | De Klos |