vk opinie Beter geen werk dan nutteloos werk, vindt Ewoud Jansen.'Toch zijn er economen en politici die menen dat je dit soort banen in stand moet houden, omdat je anders de economie kapot bezuinigt. Terwijl het natuurlijk dit soort banen zijn, die de economie kapot maken.'
Door de onderwijsvernieuwingen is er een hele bedrijfstak ontstaan van onderwijsconsultants met veel nieuwe banen. Maar de kwaliteit van het onderwijs is er niet op vooruit gegaan.
Het wil maar niet vlotten met de economie. We kwakkelen er al weer een paar jaartjes moeizaam op los en de verwachting is dat dit nog wel even zo blijft. We dachten dat we zo'n solide landje waren, maar het laagje vernis bladdert aardig af. Hoe komt dat toch? Natuurlijk kunnen we ons blindstaren op allerlei macro-economische kengetallen, maar die zijn zo abstract. Het zijn symptomen die niet het onderliggende verhaal.
Voor liefhebbers van de in managementkringen veelgebruikte 'Balanced Score Card': het zijn 'lag indicators'. Je moet ze in de gaten houden, maar om ze te verbeteren moet je de organisatie induiken en begrijpen wat er precies achter die kengetallen zit.
Een land is zo welvarend als de waarde van de goederen en de diensten die ze voortbrengt. En daar wringt de schoen. Want we zijn hier toch wel erg bezig met het voortbrengen van compleet nutteloze zaken, met polderen, pamperen en bureaucratie. Maar als we kijken naar de reële goederen en diensten waar we als burger en consument wat aan hebben, valt het toch een beetje tegen.
Ons nationaal inkomen is een ballon die stilaan leegloopt. De reden van de kwakkeleconomie is simpel. We zijn niet productief genoeg en doen de verkeerde dingen. Werknemers zijn allemaal zo 'druk druk druk' dat ze recht hebben op een dagelijkse hoofdmassage op kosten van de baas om het nog een beetje vol te houden, maar gezamenlijk leveren ze gewoon te weinig echte toegevoegde waarde.
Dat konden we nog lang maskeren door met geleend geld en stijgende huizenprijzen de levensstandaard op peil te laten, maar de rek is er nu echt uit. We zijn te druk met onzin en dat wreekt zich. Wat te denken van krimpgemeentes en failliete schoolconglomeraten die vrolijk nieuwe gemeentehuizen en overbodige 'inspirerende' leslocaties uit de grond stampen? Of een hogesnelheidslijn zonder passagiers?
'Inderdaad nutteloos allemaal', antwoordde iemand die ik dit vroeg, 'maar er verdienen wel een aantal bouwvakkers een boterham aan en je moet juist nu werkgelegenheid scheppen en niet vernietigen. Meer banen is goed voor de economie.'
Ziehier een van de meest gemaakte en fundamentele denkfouten wat betreft werkgelegenheid en economie. Veel mensen, zeker politici, hebben meer oog voor het feit dát mensen aan het werk zijn dan voor wát die mensen doen. 'Mensen met een baan hebben een inkomen en koopkracht. Meer banen betekent meer koopkracht en dus meer economische groei.' Zo ongeveer loopt de veelgehoorde, maar niet altijd correcte redenering. Banen creëren wordt zo het hoogste politieke doel. En daar ben ik wel een beetje huiverig voor. Want de kans is levensgroot aanwezig dat er banen worden 'gecreëerd' die niet echt productief zijn.
Natuurlijk gun ik die bouwvakkers hun baan, maar alleen als er iets te bouwen is waar de belastingbetaler of particuliere opdrachtgever iets aan heeft of om vraagt. Banen creëren kan zelfs zeer schadelijk zijn. Door de onderwijsvernieuwingen is er een hele bedrijfstak ontstaan van onderwijsconsultants met veel nieuwe banen. Maar de kwaliteit van het onderwijs is er niet op vooruit gegaan. Integendeel.
Er is dus heel veel werk, dat weinig zinvol is. Stelt u zich een organisatie voor, waar de ene helft van de werknemers rapporten produceert die de andere helft archiveert en uiteindelijk versnippert. De organisatie en de inspanningen van haar werknemers zijn nutteloos. Aan de welvaartskoek voegen zij niets toe, want zij produceren niets waar iemand anders op enigerlei wijze ook maar iets aan heeft. Deze mensen kunnen permanent doorbetaald naar huis zonder dat iemand het merkt.
Ja, die mensen verdienen een boterham. Maar dat doen ze ten koste van anderen. Toch zijn er economen en politici die menen dat je dit soort banen in stand moet houden, omdat je anders de economie kapot bezuinigt. Terwijl het natuurlijk dit soort banen zijn, die de economie kapot maken.
Bovendien, als we al die improductieve werknemers niet langer hoeven te betalen, kan het inkomen van anderen omhoog, doordat bijvoorbeeld de belastingen omlaag kunnen. Of als ze in de particuliere sector werkzaam zijn, zou het wegsnijden van hun functie kunnen zorgen voor meer winst of hogere salarissen van de wel productieve werknemers.
Nutteloos werk zorgt niet voor meer koopkracht, maar verplaatst die van productieve naar niet productieve werknemers en organisaties. Leuk misschien voor die werknemers. die vinden dat ze wel een aangename tijdsbesteding hebben, maar vervelend voor de rest.
Beter is daarom natuurlijk om die al die mensen iets nuttigs te laten doen. Iets waar we als burger of consument iets aan hebben. Zo'n transformatie kost uiteraard tijd, maar op termijn wordt de koek die welvaart heet zo echt groter. Dan kunnen we allemaal een hapje extra nemen. Dat is het wezenlijke kenmerk van productieve arbeid.
---
De neo-liberale boekhouder zal het worst zijn waarmee we geld verdienen, elk salaris draagt bij aan het bruto nationaal product, ook al wordt er in een baan niets wezenlijks geproduceert.
Sport, kunst en entertainment zijn voorbeelden van 'verdiensten' die in principe niets opleveren.
Het is ook bijvoorbeeld daarom dat de meeste clubs in het betaalde voetbal alleen maar kunnen bestaan dankzij financieele steun van de gemeenten.
Voor kunstenaars geldt eigenlijk hetzelfde. Wat mij betreft doet een kunstenaar het maar in zijn of haar vrijetijd of in opdracht, maar niet op kosten van de gemeenschap.
Dat sluit natuurlijk niet uit dat gemeenten een opdracht tot het maken van een kunstwerk kan geven of belangrijke musea niet zouden mogen steunen.
In zo'n geval is er de Raad die mede toestemming moet geven, het is geen automatisme zoals bij een subsidieregeling overwegend wel het geval is.
Als we in onze economie echt rekening zouden gaan houden met het bovenstaande zouden we gemiddeld maximaal drie dagen per week werk hebben.