Uit column van Maarten Reijnders, donderdag 1 oktober 2009:
Er waart een spook door de boekenwereld. Het spook van de e-reader. De vraag is of schrijvers en uitgevers blij moeten zijn met deze revolutie.
Wie de video's bekijkt van de schrijvers die op de site van Bol.com met lichte tegenzin de loftrompet steken op de geneugten van de e-reader, zou het misschien niet zeggen, maar er is een revolutie gaande in de boekenwereld.
De verkoop van de nieuwe e-readers van Sony overtreft volgens internetwarenhuis Bol.com de verwachtingen. En in de Verenigde Staten kan Amazon.com de Kindles nauwelijks aanslepen. Met dank aan Oprah gingen er daar al honderdduizenden over de toonbank. Ook de verkoop van e-books gaat crescendo.
De revolutie beperkt zich niet tot de manier waarop we boeken lezen, ook elders in de boekenindustrie kan de opmars van het e-book voor grote verschuivingen zorgen. Marcel Möring schreef er een onlangs een boeiend artikel over in de boekenbijlage van NRC Handelsblad.
Negentiende-eeuwse fabriek
Met het e-book hebben we straks geen drukkers en boekwinkels meer nodig. En dat is goed nieuws voor de lezer en de schrijver. Met name die laatste kan wel een steuntje in de rug gebruiken. Nu komt de auteur van een boek er namelijk nog behoorlijk bekaaid vanaf.
Kijk maar hoe het er aan toegaat in de boekenwereld, schrijft Möring. Van elke euro die een lezer bij de kassa van de boekwinkel betaalt, verdwijnt iets minder dan de helft in de zakken van de winkelier. De uitgever krijgt iets meer dan 20 procent en met de technische productiekosten is nog eens hetzelfde bedrag gemoeid. Voor de auteur van het boek resteert niet meer dan een schamele 10 procent.
De conclusie is onvermijdelijk: de verhoudingen in de boekenwereld doen eerder denken aan de situatie in een negentiende-eeuwse fabriek dan aan wat we in de 21ste eeuw normaal vinden in een innovatieve bedrijfstak.
Geen wonder dat Möring met instemming Karl Marx aanhaalt: de grondlegger van het communisme die op de bres stond voor de onderdrukte fabrieksarbeider. Marx stelde dat degenen die aan de bron van het productieproces staan (in de 19e eeuw de arbeider, in de boekenwereld de schrijver) het minste profijt van het product hebben.
Koek
Tijd voor een revolutie dus! Möring heeft al een strijdplan. Als alle uitgevers nu eens samen een iTunes voor boeken starten, dan kunnen schrijvers en uitgevers straks hun boeken aan de man (m/v) brengen zonder dat ze daar die vermaledijde boekwinkels en drukkers voor nodig hebben.
'Minder productiekosten, minder verwerkingskosten, geen dure winkels...', schrijft Möring. 'Er blijft koek over! En daar kunnen lezers (lagere prijzen) en schrijvers (een groter stuk van de koek) van profiteren.'
Wurgcontracten
Nu ben ik een groot fan van digitale revoluties – ik ben ooit internet opgelokt met de belofte dat dit medium de wereld zou gaan veranderen en ik ben niet teleurgesteld – maar ik vraag me af of Mörings plan tot de door hem gewenste situatie zal leiden.
De revolutie die Möring predikt, doet namelijk sterk denken aan de toekomstvisie van menige muzikant een decennium geleden. Dankzij internet zou eindelijk de macht van de platenlabels worden gebroken. Geen wurgcontracten meer, eindelijk artistieke (en financiële) vrijheid!
De machtsbasis van de muziekindustrie is de laatste jaren ontegenzeggelijk aan het wankelen gebracht, maar dat geldt evenzeer voor de positie van de muzikanten, componisten en tekstschrijvers. Zij zijn gemiddeld niet veel opgeschoten met de digitale revolutie. Integendeel: de omzet van de muziekverkoop is ingestort.
Daarvoor zijn tal van redenen, maar de belangrijkste is dat er dankzij Napster (en alle daaropvolgende p2p-diensten) een gratis aanbod van muziek ontstond. En gratis is nu eenmaal behoorlijk populair. Die ervaring heeft Möring inmiddels zelf ook: het e-book dat hij ter ondersteuning van zijn artikel in NRC Handelsblad gratis op zijn site plaatste, werd in een week tijd duizend maal gedownload (waarmee het waarschijnlijk in één klap het succesvolste Nederlandstalige e-book werd).
Socialistische heilstaat
Mocht het e-book de komende jaren een hoge vlucht nemen (iets waaraan ik overigens nog altijd twijfel), dan is er geen enkele reden om aan te nemen dat de boekenwereld niet hetzelfde lot zal treffen als de muziekindustrie. Het maken van een digitale kopie kan immers zonder dat er kwaliteitsverlies optreedt – kom daar eens om bij een gewoon boek!
Nu al worden tal van (studie)boeken gratis als e-book aangeboden. Het nieuwe boek van Dan Brown, The Lost Symbol, stond bijvoorbeeld een paar dagen na publicatie al op Mininova. (Dat het e-book niet legaal was te downloaden in Nederland, zal daar ongetwijfeld iets mee te maken hebben gehad.)
De vergelijking met de weerbarstige praktijk van marxistisch geïnspireerde revoluties dringt zich op. Ook daar bleken mooie idealen allesbehalve een garantie voor succes. De socialistische heilstaat beloofde de koek weliswaar eerlijker te verdelen, maar een communistische inrichting van de economie leidde ook steevast tot een kleinere koek dan in landen waar meer ruimte werd geboden aan de vrije ondernemingsgewijze productie.
Möring krijgt straks misschien een groter deel van de koek, maar als de omvang van de koek afneemt, schiet hij daar niets mee op. Hetzelfde geldt voor de uitgevers en uiteindelijk ook voor de lezers.
Ook een digitale revolutie eet haar eigen kinderen op.
---
Wat een klaagzang. Natuurlijk gaat het dezelfde kant op als met de muziek. De technische ontwikkelingen op het gebied van beeldschermen staat eigenlijk nog maar aan het begin van de ontwikkeling, ook al vinden we onze LCD techniek al een openbaring.
Het probleem voor de huidige boek uitgevers is dezelfde als van de platen maatschappijen: kopieeren is geen moeite meer, en dus geen dienst. En dus kun je daar ook geen geld meer voor vragen.
Dat is heel vervelend als je een bedrijf hebt die boeken drukt, en nu moet constateren dat het anders en goedkoper kan.
Maar het is niettemin de realiteit.
Ik ben benieuwd of de boeken uitgevers dezelfde strijd aangaan als de muziekuitgevers.