De gloeilamp gaat in de ban, vanaf begin september zijn de 100 watt peertjes niet meer te krijgen. Het uitbannen van de overige peertjes gaat in stappen want in 2012 mogen er helemaal geen gloeilampen verkocht meer worden. Maar hoe begon het eigenlijk?
Toen de vooraanstaande Amerikaanse halfgeleiderdeskundige Nick Holonyak een paar jaar geleden werd gevraagd hoe hij de toekomst zag, wees hij naar de gloeilampen aan het plafond. “Dit hier gaat allemaal verdwijnen,” zei hij zonder aarzeling.
Het zou een ondankbaar einde zijn voor een van de meest opmerkelijke huishoudelijke uitvindingen van de afgelopen eeuwen. Het peertje gaf de mens de macht over dag en nacht. De gloeilamp legde daarmee een van de fundamenten onder de 24-uurseconomie, de consumptiemaatschappij en de vermaakcultuur tegelijk. Onze duistere wereld werd een slapeloze wereld waarin dagen en nachten probleemloos in elkaar overlopen.
Geen wonder dus dat het verhaal van de gloeilamp achteraf wat mooier wordt voorgedaan dan het in werkelijkheid was. De mythe verkondigt dat de geniale uitvinder Thomas Alva Edison de gloeilamp in oktober 1879 ‘ontdekte’ door geduldig 1600 materialen uit te proberen als pit. Toen hij zijn ‘hoefijzerlamp’ eenmaal had gevonden, liep New York leeg om het nieuwe wereldwonder te bewonderen. De eerste demonstratie van de gloeilamp, op oudejaarsavond 1879, zorgde voor een enorme toeloop in files en extra treinen. Nog nooit vertoond: gewoon, gelijkmatig licht. Zonder geknetter, vlammen, roet of rook.
De werkelijkheid is dat de dove geleerde alleen maar verbeteringen aanbracht in de tientallen ontwerpen die destijds al op de markt waren. Toen Edison zijn koolstoflamp aanzette, brandden er in onder meer Friesland al elektrische booglampen op straat. Bovendien werd het peertje met pit van verkoold koolstof al zes maanden vóór Edison op een congres in Newcastle gedemonstreerd, door de Britse natuurkundige Joseph Swan.
Nederland was aanvankelijk sceptisch over de nieuwe lamp. Inderdaad, in Eindhoven begon Anton Philips al in 1891 een gloeilampfabriek. Maar de werkelijke opmars van de elektrische verlichting kwam in Nederland pas tientallen jaren later, na de Eerste Wereldoorlog, goed op gang. Philips’ fabriek had aanvankelijk een productie van vijfhonderd lampen per jaar. Frappant detail: Philips begon zijn fabriek in Eindhoven vanwege de goedkope kinderarbeid.
Het grote probleem was dat Nederland al een voor die dagen modern lichtnetwerk hád – dat van de gasverlichting. Alleen in kleine gemeentes zonder gasfabriek maakte het peertje enige kans. Elektriciteit was echter 90 procent duurder dan gas. De gloeilamp werd een modegril, een statussymbool waarover alleen de allerrijksten konden beschikken. Dan te bedenken dat de peertjes in die dagen de lichtsterkte hadden van 16 kaarsen: zoiets als 25 Watt.
De gloeilamp maakte haar opmars uiteindelijk als bijproduct van andere, veel grootsere uitvindingen, zoals de elektrische tram en de elektrisch aangedreven fabriek. De gloeilamp werd zodoende meegezogen in de schroefwind van de Tweede Industriële Revolutie en de definitieve elektrificering van Nederland.
Zoals Holonyak al constateerde, staat de volgende generatie lampen klaar voor de volgende revolutie. De plasmalamp, de ‘light emitting diode’ (LED) en de vloeibare kristallen (‘liquid crystals’) zullen het stokje van de gloeilamp overnemen. De volgende generatie lampen is oneindig veel zuiniger, veiliger, handzamer en goedkoper, zingen zij die het kunnen weten.
En de gloeilamp? Het kan haast niet anders of die zal verdwijnen in het vergeetboek van de mensheid. Historici zullen hem daar bijschrijven in het hoofdstuk dat gaat over curieuze, technologische dwaalsporen. Met een mengsel van leedvermaak en verwondering zullen de geschiedkundigen in herinnering brengen dat er écht een eeuw is geweest waarin de mens zijn wereld bescheen met kwetsbare, gevaarlijke en milieuonvriendelijke glasbolletjes met een smeulend draadje erin. Het idee alleen al.
---
Tsja, zo gaat dat...gelukkig zijn er ook nog mensen als Holonyak, die alles nog eens netjes op een rij zetten.
Dat de LED verlichting hoge ogen zou gaan gooien, met name in de sector sfeerverlichting had ik wel verwacht.
Nieuw voor mij is wel de plasmalamp. Deze lamp levert meer lumen per watt dan onze huidige TL verlichting en daarbij ook nog een volledig kleuren spectrum en lange levensduur.
Ook de in projectie-systemen bekende xenonlamp verliest het van de plasmalamp, met name vanwege de geringe levensduur en betrouwbaarheid.
Kennelijk is de plasmalamp een nieuwe ontwikkeling, ik heb ze nog niet gezien voor bijvoorbeeld autokoplampen. Daar worden nog steeds de (te) dure xenonlampen aangeboden.