In het Filosofisch elftal geven om de week twee wijsgeren hun visie op de actualiteit. Vandaag Paul van Tongeren en Bas Haring over het mogelijke verbod op onverdoofd ritueel slachten. 'Godsdienstvrijheid is niet onbeperkt.'
Eén bepaalde norm als vanzelfsprekendheid
Paul van Tongeren, filosoof en dit jaar fellow in residence aan het NIAS in Wassenaar: 'Ik ben blij dat de aanvankelijke eensgezindheid over dat mogelijke verbod inmiddels barsten laat zien. Want er bekruipt mij een ongemakkelijk gevoel. Het wetsvoorstel komt op mij over als een uiting van een verregaande normalisering, onder invloed van wat ik maar even noem het 'modieus liberalisme', dat momenteel zeer dominant is. Normalisering in de zin dat één bepaalde norm met de kracht van vanzelfsprekendheid wordt neergezet. En al het andere, alles wat van die norm afwijkt, kan niet langer getolereerd worden.
'Dat is gevaarlijk, zeker als de betreffende verschillen voortkomen uit religies, zoals jodendom en islam. Dat zijn überhaupt de enige religies die nog op een pregnante en daardoor kennelijk hinderlijke manier aanwezig zijn in deze samenleving - van het christendom heeft niemand meer last. Maar het modieus-liberalisme vindt elke religieuze eigenaardigheid ten diepste onverdraaglijk.'
Godsdienstvrijheid niet onbeperkt
Bas Haring, filosoof en hoogleraar 'publiek begrip van de wetenschap' aan de Universiteit Leiden: 'Vreemd, ik zie helemaal niet in waarom je dieren ritueel zou mogen slachten op grond van de godsdienstvrijheid. Stel je voor: een godsdienst schrijft zijn gelovigen voor om koeien voor de slacht eerst ritueel in de bek te plassen. Dan zou geen politicus zeggen: dat moet kunnen. Dan zouden politici zeggen: het is allemaal leuk en aardig, wat uw godsdienst u voorschrijft, maar wat u doet kan niet door de beugel.
'Hieruit blijkt dat de godsdienstvrijheid niet onbeperkt is. Godsdienstvrijheid betreft volgens mij vooral de vrijheid om te denken. Het bestaan van God is geheel niet aantoonbaar, dus daar mag je in alle vrijheid alle gedachten over hebben die je maar wilt. Maar voor de handelingen die je op die gedachten baseert, geldt dat niet. Natuurlijk mag je je leven inrichten naar de overtuiging die je hebt, maar dat betekent niet dat je zomaar alles mag doen wat je wilt. Dat zou een mooie wereld geven zeg. Nee, de handelingen die je verricht jegens anderen, moeten wel passen in ons moreel besef. En als dat niet zo is, dan moeten die handelingen verboden worden.'
Dieren hebben andere rechten
Van Tongeren: 'Zo strikt valt die scheiding tussen denken en handelen niet te maken. Wie een religieuze overtuiging heeft, wil die ook uiten in praktijken. Dat geldt ook voor de aanhangers van het modieus-liberalisme, dat net zo goed een levensovertuiging is. Het modieus-liberalisme eigent zich zelfs de gehele publieke ruimte toe, via het opleggen van de norm van de neutraliteit, het uitbannen van verschillen.
'Maar inderdaad, de godsdienstvrijheid is niet onbeperkt, de staat heeft het recht, soms zelfs de plicht, om ook aan religieuze praktijken grenzen stellen. Maar daarin moet de staat terughoudend zijn. Omdat anders al snel normalisering optreedt, die uiteindelijk een vorm van totalitarisme gaat inhouden.
'Waar de waardigheid van mensen in het geding is, daar moet de staat optreden. Een godsdienst die mensenoffers zou willen brengen, of reëler: de religieus gemotiveerde weigering om kinderen te laten inenten; dat moet verboden worden. De staat is een representant van mensen, die mensen beschermt.
'Maar bij dieren ligt het anders: dieren zijn geen burgers. Dieren hebben nu eenmaal niet hetzelfde recht op staatsbescherming als mensen. Simpelweg omdat de staat een afspraak tussen mensen is, en niet een afspraak met de dieren.'
Alles wat kan lijden verdient bescherming
Haring: 'Alsof dat zou betekenen dat wij als mensen geen afspraken kunnen maken over wat we dieren wel aan mogen doen en wat niet. Als dieren geen recht op staatsbescherming zouden genieten, zou dat een schande zijn. Alles wat kan lijden verdient bescherming, en dieren kunnen lijden. Gelukkig krijgen ze die bescherming ook wel. Via allerlei wetten die voorschrijven hoe we ons jegens dieren dienen te gedragen. Alleen mag die bescherming wat mij betreft hier en daar nog wel wat verder gaan.
'Die tradities van rituele slacht schijnen trouwens ook voortgekomen te zijn uit mededogen met de dieren. Toentertijd, eeuwen geleden, werkten deze methodes waarschijnlijk vrij goed om het lijden van beesten te minimaliseren. Maar het punt is: tegenwoordig hebben we gewoon betere, veel diervriendelijker manieren om beesten aan hun einde te brengen.'
Dit is een verkorte versie van een artikel in Trouw