Marokko moderniseert in rap tempo. Tegelijk neemt het religieus bewustzijn toe. Maar anders dan vroeger, wordt geloof individueler beleefd.
„We noemen dit de paradox van de modernisering”, zegt Mohammed Sghir Janjar aan het eind van zijn betoog. In een half uur tijd heeft deze islamdeskundige, een van de meest vooraanstaande intellectuelen van Marokko, overtuigend aangetoond dat zijn land én in ongelofelijk tempo bezig is te moderniseren, én dat Marokkanen veel religieuzer zijn dan een paar decennia geleden.
Maar Marokko moderniseert ook op verschillende fronten. Zo gaat 90 procent van de kinderen van zes jaar naar school. Vooral meisjes maakten een inhaalslag. Janjar: „Twintig jaar geleden werd de helft van de meisjes nog thuisgehouden, nu volgt 60 procent van hen zelfs een middelbare schoolopleiding.”
Weliswaar kan 47 procent van de Marokkanen nog altijd niet lezen, maar voorspeld wordt dat dat analfabetisme over vijftien jaar grotendeels uit Marokko is verdwenen.
Een andere belangrijke moderniseringsfactor is het dalende geboortecijfer. Janjar: „Marokkaanse vrouwen krijgen gemiddeld nog maar 2,4 kinderen, terwijl dat er in 1960 nog zeven waren. In dat jaar trouwden meisjes nog op 17-jarige leeftijd, nu trouwen ze tien jaar later.”
Een derde factor is de vrouw die gaat werken. Volgens Janjar doen Marokkaanse vrouwen dat tegenwoordig massaal. „38 procent van de Marokkaanse beroepsbevolking is vrouw. Er emigreren tegenwoordig zelfs meer vrouwen dan mannen.”
Als laatste van de belangrijke moderniseringsfactoren noemt Janjar de trek naar de stad. „Nu al woont de helft van de Marokkanen in steden, maar in 2025, als ook het zichtbare analfabetisme zal zijn verdwenen, zal dat 70 procent zijn.”
Het effect van al deze veranderingen, aldus Janjar, is onder meer een religieuze heropleving. „Analfabete boeren die geletterde stedelingen worden, grijpen niet onmiddellijk naar Flaubert. Die gaan als eerste de heilige teksten lezen. Het religieus engagement neemt dus toe.”
---
Er ontbreekt alleen de conclusie dat het niet meer is dan het begin van een volgende fase van een ontwikkeling die we al eerder gezien hebben: het vervagen van de religieuze macht.
Zoiets gaat niet zonder slag of stoot, dat was in Europa ook een moeilijke tijd, en het kan vele jaren duren voor dat de kaarten geschud zijn en de rust weer keert.